શું છે અર્લી વોર્નિંગ સિસ્ટમ, કેવી રીતે કરે છે કામ?.. કે જેની મદદથી બચી શકે છે હજારો જીવ?..

મંગળવારે રાત્રે અને બુધવારે બપોરે દિલ્હી ભૂકંપના આંચકા અનુભવાયા હતા. જેમાં મંગળવારે રાત્રે આવેલા ભૂકંપના આંચકા એટલા જાેરદાર હતા કે, ગભરાઈને લોકોએ પોતાના ઘર અને ફ્લેટ છોડીને ખુલ્લા મેદાનો અને સુરક્ષિત સ્થળોએ એકઠા થઈ ગયા હતા. ભૂકંપની તીવ્રતા રિક્ટર સ્કેલ પર ૬.૬ માપવામાં આવી હતી. ભૂકંપનું કેન્દ્ર અફઘાનિસ્તાનમાં ૧૫૬ કિમી ભૂગર્ભમાં હતું. આમ છતાં ઉત્તર ભારતમાં જમીન હચમચી ગયુ હતુ. આ પછી બુધવારે બપોરે દિલ્હી-એનસીઆરમાં ભૂકંપના હળવા આંચકા અનુભવાયા હતા. તમને જણાવી દઈએ કે, દિલ્હી સિસ્મિક ઝોન ૪ માં આવે છે.

મતલબ કે, અહીં ભૂકંપનું જાેખમ ઘણું વધારે છે. આવી સ્થિતિમાં અહીં રહેતા લોકોએ હંમેશા સતર્ક રહેવાની જરૂર છે. ઘણીવાર તમારા મનમાં આ પ્રશ્ન પણ આવતો હશે કે, હવામાન ખાતા દ્વારા તોફાનની અગાઉથી ચેતવણી આપવામાં આવે છે, જેનાથી માછીમારોને દરિયામાં જતા રોકવામાં આવે. પરંતુ શું એવી કોઈ વ્યવસ્થા જ નથી, જે ભૂકંપની અગાઉથી ચેતવણી આપી શકે? અને લોકો સુરક્ષિત સ્થળોએ પહોંચી શકે.

જાે આ કરી શકાય તો હજારો લોકોના જીવ બચાવી શકાય છે. ઉત્તર ભારતમાં ધરતીકંપનું કારણ શું છે?.. વૈજ્ઞાનિકોના મતે સમગ્ર ઉત્તર ભારત ભૂકંપના સંદર્ભમાં જાેખમના ક્ષેત્રમાં આવે છે. જાેકે, આ પ્રદેશમાં ભૂકંપની તીવ્રતા રિક્ટર સ્કેલ પર ઓછી રહે છે. જે અંગે વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે, હિમાલયના સૌથી નવા અને કાચાં પહાડમાં હજારો ફોલ્ટ લાઈનો બનવાને કારણે એક નાની હલચલ પણ સમગ્ર ઉત્તર ભારતને હચમચાવી નાખે છે. એવી આશંકા છે કે, ઉત્તર ભારતમાં આવતા ભૂકંપની તીવ્રતા આગામી સમયમાં ૬થી વધુ હોઈ શકે છે. વિજ્ઞાનીઓના મતે આ પ્રદેશમાં ટેકટોનિક પ્લેટોમાં હિલચાલને કારણે ભૂકંપ આવે છે.

જાે દિલ્હીમાં ૬ની તીવ્રતાનો ભૂકંપ આવ્યો હોય તો?..તે જાણો કે વૈજ્ઞાનિકોના મતે હાલમાં દિલ્હી-એનસીઆરમાં ભૂકંપની ઘટનાની આગાહી કરી શકાતી નથી. તે જ સમયે, દિલ્હી-એનસીઆરમાં બનેલી મોટાભાગની ઇમારતોમાં ભૂકંપ સુરક્ષાના ધોરણોનું પાલન કરવામાં આવ્યું નથી. આ વિસ્તારની મોટાભાગની મોટી ઈમારતોના પાયા જરૂરીયાત મુજબ મજબુત બનાવવામાં આવ્યા નથી. આવી સ્થિતિમાં જાે થોડી વધુ તીવ્રતાનો ભૂકંપ આવે તો ભયંકર વિનાશની મંજૂરી મળી શકે છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે, જાે ભૂકંપનું કેન્દ્ર દિલ્હી હોય અને તેની તીવ્રતા ૬ હોય તો તેની અસર ૫૦૦ કિલોમીટરની ત્રિજ્યામાં થઈ શકે છે.

દિલ્હી-દ્ગઝ્રઇમાં શા માટે તબાહી થશે?..તે નું કારણ જાણો?.. નિષ્ણાતોના મતે, જ્યારે દિલ્હી-એનસીઆરમાં ૬ની તીવ્રતાનો ભૂકંપ આવે તો ત્યારે મોટાપાયે વિનાશ લગભગ નિશ્ચિત છે. આનું કારણ જણાવતાં તેમણે કહ્યું કે, ભૂકંપ આવે તો આ સમગ્ર પ્રદેશમાં લોકો માટે બહુ ઓછી સલામત જગ્યાઓ હોય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, ખુલ્લા મેદાનનો અભાવ અને ખાલી જગ્યાઓ અને ભીડભાડ વિનાશનું મુખ્ય કારણ બનશે. પ્રારંભિક ચેતવણી સિસ્ટમ કેવી રીતે બચાવશે?.. વૈજ્ઞાનિકોના મતે દિલ્હી-દ્ગઝ્રઇ સિસ્મિક ઝોન ૪માં છે. તે સ્પષ્ટ છે કે, આ વિસ્તારમાં ભૂકંપનું જાેખમ ઘણું વધારે છે.

તેથી, ધરતીકંપથી થતા વિનાશને ઘટાડવા માટે, આખા વિસ્તારમાં અર્લી વોર્નિંગ સિસ્ટમ્સ ઇન્સ્ટોલ કરવી જાેઈએ. આ અર્લી વોર્નિંગ સિસ્ટમ ધરતીકંપની થોડી મિનિટો પહેલા ચેતવણી આપવામાં આવશે કે, પૃથ્વી ધ્રૂજવાની છે. ધારો કે ભૂકંપનું કેન્દ્ર હિમાચલ અથવા અફઘાનિસ્તાનના કે કોઈપણ વિસ્તારમાં હોય તો આ સિસ્ટમ અગાઉથી જ કહી દેશે કે, કયા વિસ્તારમાં ભૂકંપ આવ્યો અને કેટલા સમયમાં તે અહીં પહોંચશે. જાે ભૂકંપની થોડી મિનિટો પહેલા પણ લોકોને માહિતી મળી જાય તો મોટી સંખ્યામાં લોકો સલામત સ્થળે પહોંચી શકે છે. પ્રારંભિક ચેતવણી સિસ્ટમ કેવી રીતે કામ કરે છે?.. તે જાણો.. પી-તરંગો ધરતીકંપમાં સૌપ્રથમ ઉદભવે છે, જે ખૂબ જ ઝડપથી આવે છે. આ પછી, ઁ-તરંગો કરતાં ધીમી ગતિએ વધતા જી-તરંગો ભારે નુકસાન પહોંચાડે છે.

પ્રારંભિક ચેતવણી સિસ્ટમ પ્રથમ ઝડપથી વધતી ઁ-તરંગને શોધી કાઢે છે. આ પછી તરત જ, તે તેનો ડેટા ભૂકંપ ચેતવણી કેન્દ્રને મોકલે છે. આ ડેટાના આધારે, ધરતીકંપ ચેતવણી કેન્દ્ર નક્કી કરે છે કે, પૃથ્વી ક્યાં આગળ વધશે અને તેનું કદ શું હશે. આ પછી, તે ભૂકંપ આવવાની ચેતવણી જારી કરે છે. હાલમાં આ સિસ્ટમ ક્યાં સ્થાપિત છે?.. તે વિષે જાણો.. ભૂકંપ ચેતવણી કેન્દ્ર તેના પછી આવનારા આગામી ડેટાના આધારે તેને સુધારતું રહે છે. શેકએલર્ટ એ ભૂકંપની વહેલી ચેતવણી આપવા માટેની પ્રારંભિક ચેતવણી પ્રણાલી છે. તે પૃથ્વી ધ્રુજારીની થોડી મિનિટો પહેલા લોકોને ચેતવણી આપે છે. ઉત્તરાખંડ સરકારે આવી જ ભૂકંપ ચેતવણી એપ ‘ેંંંટ્ઠટ્ઠિારટ્ઠહઙ્ઘ ઈટ્ઠિંરૂેટ્ઠાી છઙ્મીિં’ લોન્ચ કરી છે. તે ૈંૈં્‌, ઇેંડ્ઢૈં અને ઉત્તરાખંડ સ્ટેટ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ ઓથોરિટી દ્વારા સંયુક્ત રીતે તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું.