કસ્ટોડિયલ મૃત્યુ વચ્ચે પોલીસ સ્ટેશનોમાં કાર્યરત સીસીટીવી કેમેરાના અભાવ અંગે સુપ્રીમ કોર્ટે સુઓમોટુ પીઆઈએલ લીધી

ગુરુવારે (૪ સપ્ટેમ્બર) સુપ્રીમ કોર્ટે સમગ્ર ભારતમાં પોલીસ સ્ટેશનોમાં કાર્યરત સીસીટીવી કેમેરાના અભાવને ઉજાગર કરતા એક અખબારના અહેવાલ બાદ સ્વતઃ જાહેર હિતની અરજી (પીઆઈએલ) શરૂ કરી. ન્યાયાધીશ વિક્રમ નાથ અને સંદીપ મહેતાની બનેલી બેન્ચે નોંધ્યું હતું કે ૨૦૨૫માં છેલ્લા ૭-૮ મહિનામાં રાજસ્થાનમાં પોલીસ કસ્ટડીમાં ૧૧ મૃત્યુ નોંધાયા હતા. આનાથી સુપ્રીમ કોર્ટે આ મુદ્દા પર તાત્કાલિક ધ્યાન આપ્યું.

સીસીટીવી ઇન્સ્ટોલેશન: ૨૦૨૦ થી આદેશ

સુપ્રીમ કોર્ટે અગાઉ, ૨૦૨૦ માં, દેશભરના તમામ પોલીસ સ્ટેશનોમાં નાઇટ વિઝન અને ઑડિઓ ક્ષમતાઓ સાથે સીસીટીવી કેમેરા ઇન્સ્ટોલ કરવાનું ફરજિયાત કર્યું હતું. આ સીમાચિહ્નરૂપ ચુકાદામાં રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બંને સરકારોને પોલીસ પરિસરમાં તમામ મહત્વપૂર્ણ બિંદુઓ પર કાર્યરત સીસીટીવી કવરેજ સુનિશ્ચિત કરવાની જરૂર હતી, જેમાં લોક-અપ અને પૂછપરછ રૂમનો સમાવેશ થાય છે. કોર્ટે ભાર મૂક્યો હતો કે ફૂટેજ ઓછામાં ઓછા ૧૮ મહિના સુધી સાચવવા જોઈએ અને કસ્ટડીમાં થતા ત્રાસ અથવા મૃત્યુ સંબંધિત તપાસ દરમિયાન તેને સુલભ બનાવવું જોઈએ.

સતત પાલન ન કરવું અને પડકારો

સ્પષ્ટ નિર્દેશો છતાં, ઘણા પોલીસ સ્ટેશનોમાં કાર્યરત સીસીટીવી કેમેરાનો અભાવ છે અથવા ફૂટેજ ગુમ છે, જે ઘણીવાર તપાસ અને જવાબદારીમાં અવરોધ ઉભો કરે છે. પોલીસ એજન્સીઓ વારંવાર કસ્ટોડિયલ દુર્વ્યવહારના કેસોમાં તકનીકી સમસ્યાઓ અથવા ફૂટેજની ઉપલબ્ધતાને અવરોધો તરીકે ટાંકે છે. સર્વોચ્ચ અદાલતની સુઓ મોટો કાર્યવાહી પાલન અને અમલીકરણમાં ચાલી રહેલા અંતરાયો પર ભાર મૂકે છે.

દેખરેખ અને નિવારણ પદ્ધતિઓ

કોર્ટે સીસીટીવી સિસ્ટમોની ખરીદી, સ્થાપન અને જાળવણી સુનિશ્ચિત કરવા માટે સોંપાયેલ રાજ્ય અને કેન્દ્રીય દેખરેખ સમિતિઓની ભૂમિકા પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો. તેણે નિર્દેશ આપ્યો કે ગંભીર ઇજાઓ અથવા કસ્ટોડિયલ મૃત્યુ સાથે સંકળાયેલા કેસોમાં, પીડિતો અથવા તેમના પરિવારો માનવ અધિકાર કમિશન અથવા અદાલતોનો સંપર્ક કરી શકે છે, જેમને તપાસ અને પુરાવા જાળવણી માટે સીસીટીવી ફૂટેજ બોલાવવાનો અધિકાર છે.

આગામી પગલાં અને વ્યાપક અસર

આ સુઓ મોટો પીઆઈએલ પોલીસ સ્ટેશનોમાં સીસીટીવી ઇન્સ્ટોલેશન પર હાલના કાયદાઓનું કડક પાલન કરવાની ફરજ પાડવા માટે નોંધવામાં આવી છે, જેનો હેતુ પારદર્શિતા વધારવા અને કસ્ટોડિયલ દુર્વ્યવહારને રોકવાનો છે. સુપ્રીમ કોર્ટ પ્રગતિનું નજીકથી નિરીક્ષણ કરે તેવી અપેક્ષા છે અને વિલંબ કર્યા વિના ખામીઓને દૂર કરવા માટે રાજ્યો પાસેથી કાર્ય યોજનાઓની માંગ કરે તેવી અપેક્ષા છે. આ વાર્તા કસ્ટોડિયલ હિંસા અંગે ન્યાયતંત્રની વધતી ચિંતા અને દેશભરના પોલીસ સ્ટેશનોમાં દેખરેખ અને જવાબદારી પદ્ધતિઓની મહત્વપૂર્ણ જરૂરિયાતને પ્રતિબિંબિત કરે છે.