AMUના લઘુમતી દરજ્જા પર સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાનો ર્નિણય સંભળાવ્યો

અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સિટી (છસ્ેં)નો લઘુમતી દરજ્જાે યથાવત રહેશે. સુપ્રીમ કોર્ટે આજે શુક્રવારે ૧૯૬૭માં સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ જજાેની બેંચના ર્નિણયને રદ કર્યો હતો જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે એએમયુને લઘુમતી સંસ્થા ગણી શકાય નહીં કારણ કે તે કેન્દ્રીય કાયદા દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી. આ સાથે સુપ્રીમ કોર્ટે છસ્ેંના લઘુમતી દરજ્જાના પ્રશ્નને નવી બેંચ પાસે મોકલી દીધો છે. આજના ર્નિણયનો અર્થ એ છે કે સુપ્રીમ કોર્ટે ૧૯૬૭ના ર્નિણયને રદ કરી દીધો છે અને કોર્ટે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે છસ્ેંને લઘુમતીનો દરજ્જાે આપવા અંગેનો ર્નિણય ૩ જજાેની સામાન્ય બેંચ લેશે. એટલે કે આજે લઘુમતીનો દરજ્જાે રહેશે કે નહીં તે નક્કી નથી. હવે આ મામલે નવેસરથી સુનાવણી થશે. ૭ જજાેની બેન્ચે આ અંગે પોતાનો ર્નિણય સંભળાવ્યો છે.

જાે કે, ર્નિણયમાં મહત્વની વાત એ હતી કે જાે યુનિવર્સિટી લઘુમતીઓ દ્વારા સ્થાપિત કરવામાં આવી હોય તો તેને બંધારણની કલમ ૩૦ હેઠળ લઘુમતીનો દરજ્જાે મળવો જાેઈએ. આ રીતે, સુપ્રીમ કોર્ટના ૭ ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે ૪-૩ના ર્નિણય દ્વારા યથાસ્થિતિ જાળવી રાખી છે, પરંતુ લઘુમતીનો દરજ્જાે રહેશે કે નહીં તે નક્કી કર્યું નથી. નવી બેંચ આ અંગે ર્નિણય કરશે. ૨૦૧૬ માં, ભારતીય જનતા પાર્ટીની આગેવાની હેઠળની કેન્દ્ર સરકાર (એનડીએ સરકાર) એ એએમયુની સ્થિતિ અંગેના છસ્ેં કાયદામાં ૧૯૮૧ના સુધારાને સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, આગ્રહ કર્યો હતો કે અદાલતે ૧૯૬૭ અઝીઝ બાશા વિરુદ્ધ યુનિયન કેસનો સંદર્ભ લેવો જાેઈએ ૫ ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેંચના ર્નિણય મુજબ અનુસરવામાં આવશે.

કેન્દ્રએ કહ્યું કે તે લઘુમતીઓ વતી બનાવવામાં આવ્યું નથી. લઘુમતીઓ દ્વારા નિયમો અને શરતો પણ નક્કી કરવામાં આવી ન હતી. તેથી, આજના ર્નિણયથી હવે સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કે લઘુમતી દરજ્જા અંગે ૭ જજની બેંચનો આજનો ર્નિણય કે ૧૯૬૭માં ૫ જજની બેન્ચ દ્વારા આપવામાં આવેલો ર્નિણય માન્ય રહેશે નહીં. હવે ૩ જજાેની નવી બેંચ યુનિવર્સિટીની સ્થિતિ તેમજ નિયમો અને શરતો નક્કી કરશે. કોર્ટે પોતાના ર્નિણયમાં ચોક્કસપણે કહ્યું છે કે છસ્ેંને લઘુમતીનો દરજ્જાે આપવો જાેઈએ, પરંતુ સાથે જ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે આ ૧૯૬૭નો ર્નિણય હતો અને આજે તેને રદ કરવામાં આવી રહ્યો છે. ૭ જજાેની ખંડપીઠ એ પણ નક્કી કરે છે કે સામાન્ય ન્યાયાધીશોની બેન્ચે કેસની સુનાવણી કરવી જાેઈએ અને સ્થિતિ, નિયમો અને નવી શરતો નક્કી કરવી જાેઈએ.

કોર્ટના આજના ર્નિણયે ૧૯૬૭માં જસ્ટિસ અઝીઝ બાશાની આગેવાની હેઠળની ૫ જજાેની બેન્ચના ર્નિણયને રદ કરી દીધો છે. લઘુમતી દરજ્જા અંગેના આજના ર્નિણયનો પણ અમલ નહીં થાય. આજના ર્નિણયનો અમલ ન થવાનો અર્થ એ છે કે ૧૯૬૭નો ર્નિણય રદ કરવામાં આવ્યો છે. માત્ર મોટી બેંચ જ ૫ જજાેની બેંચના ર્નિણયને રદ કરી શકે છે, તેથી ૭ જજાેની મોટી બેન્ચે તેને રદ કર્યો. અને તેણે મામલો જનરલ બેન્ચને મોકલી આપ્યો જેથી નવી બાબતોનો ર્નિણય લઈ શકાય. એએમયુને લઈને આટલા લાંબા સમયથી લડાઈ ચાલી રહી હતી. આ માટે ૧૯૨૦, ૧૯૫૫, ૧૯૬૭, ૧૯૮૧, ૨૦૦૬ અને ૨૦૧૬ના કેસ જાેવામાં આવ્યા હતા. કોર્ટે ૧૯૬૭ના ર્નિણયને ફગાવી દીધો હતો

જેમાં કહ્યું હતું કે છસ્ેં કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટી હોવાથી તેને લઘુમતી સંસ્થા ગણી શકાય નહીં. આ ર્નિણયની વિરુદ્ધ, કેન્દ્ર સરકારે ૧૯૮૧માં સંસદમાં છસ્ેં (સુધારો) અધિનિયમ લાવ્યો. સંસદ દ્વારા તેને પસાર કરીને, છસ્ેંને ફરીથી લઘુમતીનો દરજ્જાે આપવામાં આવ્યો. જાેકે, મામલો ફરી હાઈકોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો. વર્ષ ૨૦૦૬માં અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટે આ અંગે પોતાનો ર્નિણય સંભળાવ્યો હતો. જાન્યુઆરી ૨૦૦૬માં હાઈકોર્ટે ૧૯૮૧ના કાયદાની જાેગવાઈને રદ કરી હતી જેના હેઠળ છસ્ેંને લઘુમતીનો દરજ્જાે આપવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે ૨૦૧૬માં કેન્દ્રની તત્કાલિન એનડીએ સરકારે અગાઉની યુપીએ સરકારનું નિવેદન બદલી નાખ્યું હતું. પહેલા સરકારનું વલણ અલગ હતું

અને જ્યારે કેન્દ્રમાં સરકાર બદલાઈ ત્યારે તેમનું નિવેદન અલગ થઈ ગયું. હવે ૭ ન્યાયાધીશોની લાર્જર બેન્ચે નવી સ્થિતિ સ્પષ્ટ કરી છે અને સામાન્ય બેંચને આ મામલે નવેસરથી ર્નિણય લેવા જણાવ્યું છે. જાેકે, સુપ્રીમ કોર્ટે પોતે ૪-૩ના ર્નિણયમાં કહ્યું હતું કે છસ્ેંને લઘુમતીનો દરજ્જાે મળવો જાેઈએ. હવે ૩ જજાેની બેન્ચ દ્વારા ર્નિણય ન આવે ત્યાં સુધી લઘુમતીનો દરજ્જાે યથાવત રહેશે. તેમજ આજે કોર્ટમાં ૭ જજાેની બેન્ચે ૧૯૬૭ના ર્નિણયને ૪-૩ દ્વારા રદ કરી દીધો હતો, આવી સ્થિતિમાં દેશની સર્વોચ્ચ અદાલતે તેને યોગ્ય નથી માન્યું કે ૪-૩નો ર્નિણય ૫ જજાેના ર્નિણયને કેવી રીતે રદ કરી રહી છે. પરંતુ નવો ર્નિણય આપી રહી છે.

આવી સ્થિતિમાં અગાઉના ર્નિણયને રદ કરતી વખતે તેણે તેના ર્નિણયનો અમલ પણ કર્યો ન હતો. હવે ૩ જજાેની નવી બેંચ આ સમગ્ર મામલે ર્નિણય કરશે. અગાઉ, મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની બહુમતી બેન્ચે અઝીઝ બાશાના ર્નિણયને ફગાવી દીધો હતો અને કહ્યું હતું કે કોઈ પણ સંસ્થા તેની લઘુમતી દરજ્જાે ગુમાવશે નહીં કારણ કે તે કાયદા દ્વારા બનાવવામાં આવી છે. કોર્ટે તપાસ કરવી જાેઈએ કે યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કોણે કરી અને તેની પાછળ “મન” કોણ હતું. જાે તે તપાસ અહેવાલ લઘુમતી સમુદાય તરફ નિર્દેશ કરે છે, તો સંસ્થા કલમ ૩૦ હેઠળ લઘુમતી દરજ્જાનો દાવો કરી શકે છે. આ માટે બંધારણીય બેંચે આ મામલો સામાન્ય બેંચને મોકલી આપ્યો હતો.