જન્માષ્ટમીના તહેવાર દરમિયાન અમરેલીના ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ચોપાટની રમતોનો ઉમળકો

અમરેલી જિલ્લો સાંસ્કૃતિક વારસો, પરંપરા અને લોકરંગોથી સમૃદ્ધ છે. અહીંના ગામડાઓમાં તહેવારો માત્ર ધાર્મિક વિધિ પૂરતા સીમિત નથી રહેતા, પરંતુ સામાજિક એકતા, મનોરંજન અને આનંદનું એક અનોખું મંચ બની જાય છે. ખાસ કરીને જન્માષ્ટમીનો તહેવાર, જે શ્રીકૃષ્ણના જન્મોત્સવ તરીકે ઉજવાય છે, એ દરમિયાન ગામડાની ગલીઓ અને ચોપાટના મેદાનોમાં અનોખી ચહલપહલ જોવા મળે છે.

જન્માષ્ટમીના દિવસોમાં ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં રાત્રીનો સમય એક ખાસ પ્રસંગ બની જાય છે. દિવસ દરમિયાન લોકો ઘરોમાં તહેવારની તૈયારીઓ કરે છે—ઘરઘરમા પૂજન, ઝૂલામાં શ્રીકૃષ્ણની પ્રતિમા, ફૂલ-માળાની સજાવટ અને મીઠાઈ બનાવવાની હોડ રહે છે. પણ સૂર્ય અસ્ત થાય ત્યારથી ગામની હવા બદલાઈ જાય છે. ગામના લોકો એક સાથે ચોપાટના મેદાનોમાં ભેગા થાય છે, જ્યાં પરંપરાગત “ચોપાટ”ની રમત શરૂ થાય છે.

ચોપાટ, જે એક પ્રકારની સ્થાનિક બોર્ડ ગેમ છે, પેઢીઓથી રમાતી આવી છે. આ રમત સામાન્ય રીતે ચોરસ આકારના કાપડ અથવા પટ્ટ પર રમાય છે, જેમાં ચાર બાજુ બેઠેલા ખેલાડીઓ કાંટા જેવા ચાલ ચલાવે છે. ગામડાની મહિલાઓ ખાસ કરીને આ રમતમાં આગળ રહે છે. મજુલા બેન પટેલ, જે સાવરકુંડલા શહેરમાં રહે છે, એમણે જણાવ્યું કે તેઓ અવારનવાર રાત્રિના સમય અને ખાસ કરીને તહેવારોના દિવસોમાં ચોપાટ રમે છે. એમનું કહેવું છે કે જન્માષ્ટમી દરમિયાન ગામડાઓમાં મહિલાઓ મોટી સંખ્યામાં ભેગી થાય છે અને રાત્રિના સમયે કલાકો સુધી આ રમત રમવામાં મગ્ન રહે છે.

આ રમતો માત્ર મનોરંજન પૂરતી જ નથી, પરંતુ ગામડાની સ્ત્રીઓ માટે એક સામાજિક મિલનનું માધ્યમ પણ છે. આખો દિવસ ઘરકામ, ખેતી અથવા પશુપાલનની જવાબદારીઓ વચ્ચે વ્યસ્ત રહેનાર સ્ત્રીઓ માટે આ એક એવો સમય છે, જ્યારે તેઓ નિર્ભય રીતે હાસ્ય-વિનોદ કરી શકે છે, એકબીજાની ખબર-અખબર લઈ શકે છે અને સાથે રમવાની મજા માણી શકે છે.

જન્માષ્ટમીની રાત્રીની ખાસિયત એ છે કે રાત્રે બાર વાગ્યે ગામના રામજી મંદિર અથવા કૃષ્ણ મંદિરમાં વિશેષ ઉજવણી થાય છે. ભક્તિભેર કીર્તન, ભજન અને આરતી બાદ શ્રીકૃષ્ણનો જન્મોત્સવ ઉજવવામાં આવે છે. ગામના લોકો, ખાસ કરીને બાળકો અને યુવાનો, આ ક્ષણની આતુરતાથી રાહ જુએ છે. ચોપાટની રમતમાં તન્મય થયેલી મહિલાઓ પણ આ સમયે મંદિર તરફ વળી જાય છે. મંદિરની ઘંટાધ્વનિ, શંખનાદ અને ‘નંદ ઘેર આનંદ ભાયો’ જેવા ભજનોથી આખું ગામ ગુંજી ઊઠે છે.

રાત્રિના સમયે રમાતી ચોપાટની રમત ગામના સાંસ્કૃતિક તંતુ સાથે ઊંડે જોડાયેલી છે. એક તરફ જ્યાં પુરુષો મંડળીમાં ભજન-કીર્તનમાં વ્યસ્ત હોય છે, ત્યાં મહિલાઓ પોતાની દુનિયામાં મસ્ત રહે છે. હાસ્યના ફવારા, રમતમાં જીત-હાર પર થતા મિત્રતાના હળવા વિવાદો, અને વચ્ચે-વચ્ચે થતી મજાકો આખું વાતાવરણ જીવંત બનાવી દે છે.

ગામના વૃદ્ધો માટે પણ આ તહેવાર એક સ્મૃતિભર્યો સમય છે. તેઓ પોતાના યુવાનીના દિવસો યાદ કરી કહે છે કે જ્યારે વીજળી અને આધુનિક સાધનો નહોતા, ત્યારે આવા મેળાવડાં જ લોકોના મનોરંજનનો મુખ્ય આધાર હતા. આજેય, અનેક ગામોમાં આ પરંપરા યથાવત્ છે, જે ગ્રામ્ય જીવનની અનોખી ઓળખ છે.

જન્માષ્ટમીના તહેવાર દરમ્યાન ચોપાટ રમવાની પરંપરા અમરેલી જિલ્લાના અનેક ગામોમાં જોવા મળે છે—સાવરકુંડલા, લાઠી, બગસરા, અને કોડીનાર જેવા વિસ્તારોમાં ખાસ કરીને મહિલાઓના જૂથો આ પ્રવૃત્તિમાં સક્રિય રહે છે. કેટલીક જગ્યાએ તો રાત્રે આખી રાત ચોપાટ ચાલે છે અને સવાર સુધી હાસ્ય-વિનોદનું માહોલ યથાવત્ રહે છે.

આ પ્રથા ફક્ત રમતો પૂરતી નથી; તે એકતા, મૈત્રી અને સામૂહિક આનંદનું પ્રતિક છે. ચોપાટમાં સાથે બેઠેલી સ્ત્રીઓ, ભલે જુદા જુદા પરિવારની હોય, પણ તે ક્ષણે એકબીજાની બહેન બની જાય છે. તેમની વચ્ચે વય, સામાજિક સ્તર કે આર્થિક સ્થિતિનો કોઈ ભેદ રહેતો નથી.

આવા મેળાવડાંઓથી ગામમાં સામાજિક બંધનો મજબૂત બને છે, અને નવી પેઢી માટે આ પરંપરા જીવંત રહે છે. આજના ડિજિટલ યુગમાં, જ્યારે લોકો મોબાઇલ અને ટીવીમાં વ્યસ્ત રહે છે, ત્યારે આવી રમતો ગામડાની સાંસ્કૃતિક જડોને જાળવી રાખે છે.

જન્માષ્ટમીના દિવસે રાત્રે ચોપાટ રમવાની પરંપરા એ માત્ર એક રમત નથી, પરંતુ એક જીવંત સંસ્કૃતિ છે—જે અમરેલી જિલ્લાના ગ્રામ્ય જીવનની ચિરંજીવી ઓળખ છે. અહીંના લોકો માટે, આ રમત ભક્તિ, આનંદ અને સામૂહિકતા સાથે જોડાયેલ એક યાદગાર અનુભવ છે, જે દર વર્ષે તહેવાર સાથે ફરી જીવી ઉઠે છે.