સરકારની મર્યાદાઓ છે, ખાનગી ક્ષેત્રે સંશોધન અને વિકાસ માટે ભંડોળ પૂરું પાડવું જાેઈએ: જીતેન્દ્ર સિંહ

કેન્દ્રીય વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી મંત્રી જિતેન્દ્ર સિંહે ગુરુવારે સંશોધન પહેલોને ભંડોળ પૂરું પાડવામાં ખાનગી ક્ષેત્રની મોટી ભૂમિકા માટે મજબૂત વક્તા તરીકે રજૂઆત કરી હતી, અને દલીલ કરી હતી કે સરકારની પોતાની મર્યાદાઓ છે અને તે સહાયક હોવી જાેઈએ.
સિંહ ‘રાજ્ય વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી પરિષદોને મજબૂત બનાવવા માટેનો રોડમેપ‘ પર નીતિ આયોગના અહેવાલના વિમોચન સમારોહમાં બોલી રહ્યા હતા. અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે ભારતના લગભગ ૬૭ ટકા સંશોધન પ્રકાશનો ૪૫૦ કેન્દ્રિય ભંડોળ ધરાવતી સંસ્થાઓ દ્વારા ફાળો આપવામાં આવે છે.
“આપણે માનસિકતામાં પરિવર્તન લાવવાની જરૂર છે. પ્રશ્ન એ નથી કે ૬૭ ટકા કેન્દ્ર દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવે કે રાજ્ય દ્વારા સમાન રીતે ભંડોળ પૂરું પાડવામાં ન આવે. હું અપરંપરાગત કહીશ. ૧૦૦ ટકા કેન્દ્ર કે રાજ્ય શા માટે,” સિંહે ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારીનો દાવો કરતા કહ્યું.

“જાે તમે તમારા માટે વૈશ્વિક ભૂમિકા વિશે વિચારી રહ્યા છો, તો વિશ્વભરમાં મોટાભાગના સફળ વૈજ્ઞાનિક સાહસો સરકાર પર ર્નિભર નથી,” સિંહે કહ્યું.

મંત્રીએ કહ્યું કે શક્ય તેટલું ખાનગી ક્ષેત્રને એકીકૃત કરવાની જરૂર છે, અને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રોમાં સંશોધન, નવીનતા અને ઉદ્યોગસાહસિકતા માટે ઉચ્ચ-સ્તરીય વ્યૂહાત્મક દિશાઓ પ્રદાન કરવા માટે તાજેતરમાં સ્થાપિત અનુસંધાન નેશનલ રિસર્ચ ફાઉન્ડેશનનો ઉલ્લેખ કર્યો.
“સરકારની મર્યાદાઓ છે, તે તમારા સંશોધન માટે બધું જ ભંડોળ પૂરું પાડી શકે છે. તેણે અન્ય બાબતોનું પણ ધ્યાન રાખવું પડશે,” સિંહે કહ્યું.
અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે રાજ્ય જીશ્ પરિષદો, જાેકે એક વહેંચાયેલ રાષ્ટ્રીય મોડેલ માળખામાં કાર્યરત છે, તેમના શાસન મોડેલો, ભંડોળ માળખાં, માનવશક્તિ ક્ષમતાઓ અને કાર્યક્રમલક્ષી ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં નોંધપાત્ર વિવિધતા દર્શાવે છે.
“જ્યારે કેટલાક રાજ્યોએ નવીનતા અને ટેકનોલોજી-આગેવાની હેઠળના વિકાસને આગળ વધારવા માટે જીશ્ સંસ્થાઓનો ઉપયોગ કર્યો છે, ત્યારે અન્ય રાજ્યોને વિભાજિત આદેશો, અનિયમિત ભંડોળ પ્રવાહ અને નબળી સંસ્થાકીય ક્ષમતાઓ સંબંધિત અનેક પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે,” અહેવાલમાં જણાવાયું છે.
તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ઘણી પરિષદો બિન-નિયમિત માનવશક્તિ, પ્રદર્શન-સંબંધિત પ્રોત્સાહનોનો અભાવ અને ર્નિણય લેવામાં મર્યાદિત સ્વાયત્તતા દ્વારા અવરોધિત છે, જે લાંબા ગાળાના આયોજન અને અમલીકરણને અવરોધે છે.
અહેવાલમાં આ પરિષદોની અસરકારકતા અને પ્રતિભાવશીલતા વધારવા માટે માળખાકીય સુધારાઓ, ક્ષમતા-નિર્માણ પ્રયાસો અને વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીના વ્યાપક મિશ્રણની માંગ કરવામાં આવી છે.