સાયબર વોરફેર, હાઇબ્રિડ વોરફેર, સ્પેસ-આધારિત પડકારો અને બહુરાષ્ટ્રીય સંગઠિત અપરાધ જેવા ઉભરતા જાેખમો સામે ભારતના સુરક્ષા તંત્રે અનુકૂલનશીલ રહેવું જાેઈએ: સંરક્ષણ મંત્રી શ્રી રાજનાથ સિંહ

સુરક્ષા એજન્સીઓ અને તકનીકી વિકાસકતાઆર્ે માટે આગેવાની લેવી તે પૂરતું નથી. દરેક નાગરિકે કટોકટીના સમયે કેવી રીતે પ્રતિક્રિયા આપવી તે જાણવું જાેઈસંરક્ષણ મંત્રી શ્રી રાજનાથ સિંહે ડીઆરડીઓ ભવન, નવી દિલ્હી ખાતે ‘આંતરિક સુરક્ષા અને આપત્તિ રાહત કામગીરીઓ માટે એડવાન્સ ટેકનોલોજીસ‘ પર ગૃહ મંત્રાલય (એમએચએ) – સંરક્ષણ સંશોધન અને વિકાસ સંગઠન (ડીઆરડીઓ) સહયોગ પરિષદ-સહ-પ્રદર્શનનું ઉદઘાટન કર્યું હતું. ડીઆરડીઓ હેઠળ ડિરેક્ટોરેટ ઓફ લો ઇન્ટેન્સિટી કોન્ફ્લિક્ટ (ડીએલઆઇસી) દ્વારા આયોજિત આ બે દિવસીય સંમેલનનો ઉદ્દેશ કેન્દ્રીય સશસ્ત્ર પોલીસ દળ (સીએપીએફ)ના અધિકારીઓને તેમની કામગીરીમાં રહેલા પડકારોનો સામનો કરવા માટે ટેકનોલોજીમાં નવીનતમ પ્રગતિથી સજ્જ કરવાનો છે. આ કાર્યક્રમે ભારતની આંતરિક સુરક્ષા અને આપત્તિ નિવારણ માળખાને મજબૂત કરવા વિચારોના આદાનપ્રદાન અને જાેડાણ માટે મંચ પ્રદાન કર્યું હતું.

આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધતા શ્રી રાજનાથ સિંહે વૈશ્વિક સુરક્ષામાં વધી રહેલી જટિલતાઓ તથા આંતરિક અને બાહ્ય જાેખમો વચ્ચે વધી રહેલા ઓવરલેપ વિશે વાત કરી હતી. “આધુનિક વિશ્વમાં સુરક્ષાના પડકારો ઝડપથી વિકસિત થઈ રહ્યા છે, અને આંતરિક અને બાહ્ય સુરક્ષા વચ્ચેનું ઓવરલેપ વધી રહ્યું છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, એ જરૂરી છે કે આપણી સંસ્થાઓ એક મજબૂત, સુરક્ષિત અને આર્ત્મનિભર ભારતની ખાતરી કરવા માટે સિલોઝને તોડી નાખે અને સાથે મળીને કામ કરે.” તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારતની રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને સંપૂર્ણરીતે જાેવી જાેઈએ, વિવિધ સુરક્ષા એજન્સીઓમાં પ્રયાસોને સંકલિત કરવા અને અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીકલ પ્રગતિઓનો લાભ લેવો જાેઈએ.

શ્રી રાજનાથ સિંહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સાયબર યુદ્ધ, હાઈબ્રિડ યુદ્ધ, અંતરિક્ષ-આધારિત પડકારો અને બહુરાષ્ટ્રીય સંગઠિત અપરાધ જેવા નવા જાેખમો સામે ભારતનાં સુરક્ષા તંત્રે અનુકૂલનશીલ રહેવું જાેઈએ. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, ભારતની આંતરિક સુરક્ષાનો ઉદ્દેશ આતંકવાદ, અલગતાવાદી ચળવળો અને ડાબેરી ઉગ્રવાદ જેવા પરંપરાગત જાેખમોનું વ્યવસ્થાપન કરવાનો હોવાની સાથે બિનપરંપરાગત જાેખમો માટે તૈયારી કરવાનો પણ છે, જે દેશનાં આર્થિક અને વ્યૂહાત્મક હિતોને અસ્થિર કરી શકે છે. “આજના વિરોધીઓ હંમેશાં પરંપરાગત શસ્ત્રો સાથે આવતા નથી; સાયબર-એટેક, ખોટી માહિતી અભિયાનો અને અવકાશ-આધારિત જાસૂસી નવા-યુગના જાેખમો તરીકે ઉભરી રહી છે જેને અદ્યતન ઉકેલોની જરૂર છે, “તેમણે જણાવ્યું હતું.

“ડીઆરડીઓએ ભારતની સંરક્ષણ ક્ષમતાઓને વધારવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે અને આંતરિક સુરક્ષામાં તેનું પ્રદાન પણ એટલું જ પ્રશંસનીય છે. નાના હથિયારો અને બુલેટપ્રૂફ જેકેટ્સથી માંડીને સર્વેલન્સ અને કમ્યુનિકેશન સિસ્ટમ સુધી, ડીઆરડીઓની નવીનતાઓ આપણા સુરક્ષા દળોને સશક્ત બનાવી રહી છે, “રક્ષા મંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું. તેમણે ડીઆરડીઓ અને ગૃહ મંત્રાલયને અપીલ કરી હતી કે, તેઓ સ્કેલેબલ ઉત્પાદનોની એક સામાન્ય યાદી તૈયાર કરવા સંયુક્તપણે કામ કરે, જેને સંયુક્તપણે વિકસાવી શકાય અને સમયમયાર્દામાં તેનો ઉપયોગ કરી શકાય. “આપણા સુરક્ષા દળોને વળાંકથી આગળ રહેવા માટે શ્રેષ્ઠ સાધનો અને તકનીકોની જરૂર છે. ડીઆરડીઓનું આધુનિકીકરણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું પ્રોત્સાહક છે. જેમાં નાના શસ્ત્રો, સર્વેલન્સ ઉપકરણો અને ડ્રોન સિસ્ટમ્સ જેવા ઉત્પાદનોને કાં તો સામેલ કરવામાં આવ્યા છે અથવા આંતરિક સુરક્ષા એજન્સીઓમાં જમાવટ માટે મૂલ્યાંકન કરવામાં આવી રહ્યું છે, “તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું.

શ્રી રાજનાથ સિંહે ગૃહ મંત્રી તરીકેના તેમના કાયર્કાળને યાદ કરીને સુરક્ષા એજન્સીઓ અને વૈજ્ઞાનિક સંસ્થાઓ વચ્ચેના સહયોગથી કેવી રીતે નોંધપાત્ર તકનીકી પ્રગતિ થઈ છે તેના પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે ડીઆરડીઓ દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલી ટેકનોલોજીના ઉદાહરણો ટાંક્યા હતા, જેમ કે કોર્નર શોટ વેપન સિસ્ટમ, ઇન્સાસ રાઇફલ્સ, આઇઇડી જામર વાહનો અને હુલ્લડ નિયંત્રણ વાહનો, જેને સીએપીએફની કામગીરીમાં અસરકારક રીતે સંકલિત કરવામાં આવ્યા હતા.

શ્રી રાજનાથ સિંહે માત્ર સુરક્ષા માટે જ નહીં, પણ આપત્તિ વ્યવસ્થાપન અને માનવતાવાદી રાહત માટે પણ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવાનાં મહત્ત્વ વિશે વાત કરી હતી. “ટેકનોલોજીની ભૂમિકા સંરક્ષણમાં જ નહીં, પણ શાંતિ અને સામાજિક કલ્યાણ સુનિશ્ચિત કરવામાં પણ છે. બુલેટપ્રૂફ જેકેટ્સ, ડ્રોન, સર્વેલન્સ ઉપકરણો અને એન્ટિ-ડ્રોન ટેકનોલોજી જેવી અદ્યતન સિસ્ટમનો ઉપયોગ માત્ર સુરક્ષા કામગીરી માટે જ નહીં, પરંતુ આપત્તિ વ્યવસ્થાપન અને માનવતાવાદી રાહત માટે પણ થવો જાેઈએ, એમ તેમણે જણાવ્યું હતું. તેમણે ચક્રવાત, હિમપ્રપાત, ધરતીકંપ અને વાદળ ફાટવા જેવી કુદરતી આપત્તિઓની વધતી જતી આવૃત્તિનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો તથા અદ્યતન બચાવ સાધનોની મહત્ત્વપૂર્ણ જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, થર્મલ ઇમેજિંગ કેમેરા, ડ્રોન-આધારિત ડિટેક્શન સિસ્ટમ અને પીડિતોને શોધવાનાં ઉપકરણો જેવી ટેકનોલોજીનાં ઉપયોગથી જાનહાનિ અને નુકસાનમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થઈ શકે છે.

ઉત્તરાખંડના માનામાં તાજેતરમાં થયેલા હિમસ્ખલનનો ઉલ્લેખ કરીને રક્ષામંત્રીએ જીવ બચાવવા અને આપત્તિની અસર ઘટાડવા માટે અદ્યતન બચાવ ઉપકરણોના ઉપયોગની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે એ હકીકત પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો કે આપત્તિઓ પોતે જ દુ:ખદ હોવા છતાં, અદ્યતન તકનીકના ઉપયોગથી તેની અસરને ઘટાડી શકાય છે અને કેવી રીતે, તાજેતરના હિમપ્રપાતમાં, રોટરી રેસ્ક્યુ સો, થર્મલ ઇમેજિંગ, પીડિત લોકો શોધવાના કેમેરા, હિમપ્રપાત સળિયા અને ડ્રોન-આધારિત ડિટેક્શન સિસ્ટમ્સ જેવી તકનીકોએ જીવન બચાવવામાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી હતી.

આપત્તિ વ્યવસ્થાપનમાં જનજાગૃતિનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકીને શ્રી રાજનાથ સિંહે આપત્તિની તૈયારીમાં નાગરિક સમાજની વધારે ભાગીદારી માટે અપીલ કરી હતી. “આજે ભારત સમૃદ્ધ રાષ્ટ્ર છે અને આપત્તિ વ્યવસ્થાપન આપણી સજ્જતાનું અભિન્ન અંગ બનવું જાેઈએ. સુરક્ષા એજન્સીઓ અને ટેકનોલોજી ડેવલપર્સ આગેવાની લે તે પૂરતું નથી. આપણે સામાન્ય જનતાને પણ શિક્ષિત કરવી જાેઈએ. દરેક નાગરિકે કટોકટીના સમયે કેવી રીતે પ્રતિક્રિયા આપવી તે જાણવું જાેઈએ, “તેમણે વિનંતી કરી.
રક્ષા મંત્રીએ દેશના વિવિધ પ્રદેશો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા વિશિષ્ટ સુરક્ષા પડકારો પર કેન્દ્રિત પરિષદોની જરૂરિયાત પર પણ ભાર મૂક્યો હતો. “ભારતમાં સુરક્ષાના ખતરા એકસમાન નથી. બળવાખોરોને કારણે પૂવોર્ત્તરમાં જે સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે તે નક્સલ પ્રભાવિત વિસ્તારો અથવા સરહદી વિસ્તારો કરતા અલગ છે. તે જ રીતે, શહેરી સુરક્ષાની ચિંતાઓ ગ્રામ્ય વિસ્તારો કરતાં જુદી છે. આપણે સમર્પિત પરિષદોનું આયોજન કરવાની જરૂર છે જે ક્ષેત્ર-વિશિષ્ટ પડકારો અને ઉકેલો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, “તેમણે જણાવ્યું હતું.
આ કાર્યક્રમના ભાગરૂપે ડીઆરડીઓ દ્વારા એએસએમઆઈ ૯ટ૧૯એમએમ મશીન પિસ્તોલની ટ્રાન્સફર ઓફ ટેકનોલોજી (્ર્) લોકેશ મશીનરી ટૂલને સોંપવામાં આવી હતી, જે ‘અખંડ ભારત‘ પહેલમાં એક પગલું આગળ છે. શ્રી રાજનાથ સિંહે સ્વદેશીકરણમાં ઉપલબ્ધિઓ દર્શાવતા એક પ્રદર્શનનું ઉદઘાટન પણ કર્યું હતું, જેમાં ભારતીય સંરક્ષણ ઉદ્યોગ સાથે જાેડાણમાં ડીઆરડીઓ દ્વારા ડિઝાઇન કરવામાં આવેલી ટેકનોલોજીને પ્રદર્શિત કરવામાં આવી હતી. આંતરિક સુરક્ષા અને આપત્તિ વ્યવસ્થાપનમાં સહકાર અને તકનીકી પ્રગતિને મજબૂત બનાવવા માટે ત્રણ મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજાે પણ બહાર પાડવામાં આવ્યા હતા. તેમાં સામેલ છે:
૧. આંતરિક સુરક્ષા માટે ડીઆરડીઓના ઉત્પાદનોનો સંગ્રહ
૨. પોલીસ કામગીરી માટે ડીઆરડીઓના ઉત્પાદનોનો સંગ્રહ
૩. આપત્તિ રાહત કામગીરીઓ માટે ડીઆરડીઓનાં ઉત્પાદનોનો સંગ્રહ
આ સંમેલનમાં સાત ટેકનિકલ સત્રો સામેલ છે, જેમાં ડાબેરી ઉગ્રવાદ, સરહદી વ્યવસ્થાપન, અત્યાધુનિક શસ્ત્ર ટેકનોલોજી, ડ્રોન અને કાઉન્ટર-ડ્રોન સોલ્યુશન્સ, આપત્તિ વ્યવસ્થાપન, પોલીસિંગ અને ભીડ નિયંત્રણ તથા ભવિષ્યની સંચાર ટેકનોલોજી જેવા મુખ્ય ક્ષેત્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.
કોન્ફરન્સ દરમિયાન સચિવ ડીડીઆર એન્ડ ડી અને ચેરમેન ડો.સમીર વી કામતે જણાવ્યું હતું કે ડીઆરડીઓ વિકસિત ટેકનોલોજીના ૧૦૦થી વધુ ઉત્પાદનોને ગૃહ મંત્રાલયની વિવિધ એજન્સીઓમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા છે અથવા ટૂંક સમયમાં સામેલ કરવામાં આવશે. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે ડીઆરડીઓ સેવાઓ માટે જે તકનીકીઓ વિકસાવે છે તેનો ઉપયોગ આંતરિક સુરક્ષા તેમજ આપત્તિ રાહત કામગીરીમાં પણ કરવામાં આવી રહ્યો છે. આ પ્રસંગે ચીફ ઓફ આર્મી સ્ટાફ જનરલ ઉપેન્દ્ર દ્વિવેદી, સચિવ (સરહદી વ્યવસ્થાપન) ગૃહ મંત્રાલય શ્રી રાજેન્દ્ર કુમાર, સચિવ (સંરક્ષણ ઉત્પાદન) શ્રી સંજીવ કુમાર, ડીજી (પ્રોડક્શન, કોઓર્ડિનેશન એન્ડ સર્વિસીસ ઇન્ટરેક્શન) ડો. ચંદ્રિકા કૌશિક, સંરક્ષણ મંત્રાલય અને ગૃહ મંત્રાલયના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.