૨૦૫૦ સુધીમાં ૧/૪ ભારતીય ડેમ તૂટવાની સ્થિતીમાં!… સંયુક્ત રાષ્ટ્રના સંશોધનમાં ખુલાસો

ડેમના નિર્માણની વિરુદ્ધ લાંબા સમયથી વિરોધ થતાં આવ્યો છે. એક સમય હતો, જ્યારે ડેમના નિર્માણ મોટા વિસ્તારના વિકાસની ચાવી મનાતી હતી. શરુઆતમાં તેના આશાવાન પરિણામો જાેવા મળ્યા, પણ છેલ્લા કેટલાય દાયકાઓથી તેના દુષ્પરિણામ સામે આવવા લાગ્યા છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીના ઈંસ્ટીટ્યૂટ ઓફ વોટર, એનવાયર્નમેન્ટ એન્ડ હેલ્થના નવા અધ્યયનમાં ખુલાસો થયો છે કે, ૨૦૫૦ સુધીમાં ભારતના ડેમ પોતાની ૨૬ ટકા ભંડારણ ક્ષમતા ખોઈ દેશે અને દુનિયાભરમાં ડેમોની હાલત એવી થશે, જ્યારે તે પોતાની ૧૬ ટકા ક્ષમતા પહેલાથી જ ખોઈ ચુક્યા છે. આ અધ્યયનમાં જ્યાં ભારતમાં લગભગ ૩૭૦૦ વિશાળ ડેમોને સામેલ કર્યા હતા, તો વળી દુનિયાના ૧૫૦ દેશોના ૪૭૦૦૦ ડેમોનું અધ્યયન કરવામાં આવ્યું હતું.

આ અધ્યયનમાં કહેવાયું છે કે, ૨૦૫૦ સુધી વિવિધ દેશોના ડેમ પણ પોતાની મૂળ ક્ષમતાનો ઘણો બધો ભાગ ખોઈ દેશે, જેમાં અમેરિકા ૩૪ ટકા, બ્રાઝિલ ૨૩ ટકા, ચીન ૨૦ ટકાની ક્ષમતા ખોઈ દેશે. શોધમાં જાણવા મળ્યું છે કે, દુનિયાભરના લગભગ ૫૦ હજાર વિશાળ ડેમમાં ફસાયેલા અવસાદે પહેલાથી જ તેમની ક્ષમતા ઘટાડી દીધી છે. જેનાથી તેમની ૧૩થી ૧૯ ટકા મૂળ ક્ષમતા પ્રભાવિત થઈ ચુકી છે. શોધકર્તાઓ પાછલી ભંડારણ કમીના દરને દુનિયાના ૧૫૦ દેશોના મોટા ડેમ પર લાગૂ કરીને ભંડારણ ક્ષમતા અનુમાન લગાવ્યું છે. યૂએનની આઈએનડબ્લ્યૂઈએચના ડિરેક્ટર વ્લાદિમીરી સ્માખતિને જણાવ્યું છે કે, તેઓ એવું કહેવાનું પસંદ કરશે કે, આ જાેતા બાંધની ક્ષમતા ઓછી થતી જાય છે, આપણે સવાલ પુછવો જાેઈએ કે, તેમના વિકલ્પ શું હશે.

ડેમથી ફક્ત આજૂબાજૂના વિસ્તારોને જ સિંચાઈનું પાણી નથી મળતુ, પણ તેનાથી મોટી માત્રામાં વીજળી પણ મળે છે. વર્ષ ૨૦૫૦ સુધી જે દેશ સૌથી વધારે પ્રભાવિત થશે, તેમાં યૂકે, પનામ, આયરલેન્ડ, જપાન અને સેશેલ્સ મુખ્ય છે, જેમના ડેમની મૂળ ક્ષમતાના ૩૫થી ૫૦ ટકા ક્ષમતા ખોઈ દેશે. તો વળી બીજી તરફ ભૂટાન, કંબોડિયા, ઈથોપિયા, ગિની અને નાઈઝર સૌથી ઓછા પાંચ પ્રભાવિત દેશોમાં સામેલ છે. આ દેશોમાં સદીના મધ્ય સુધી બાંધની ક્ષમતા ફક્ત ૧૫ ટકાથી ઓછી હશે.