સરકાર બિપરજાેય સામે ટકી રહેવા તૈયાર : હવામાન વિભાગ

જ્યારે ભારત હવામાન વિભાગ (ૈંસ્ડ્ઢ) એ જાન્યુઆરી ૨૦૨૨ માં પ્રથમ વખત ‘ભારતના આબોહવા જાેખમો અને નબળાઈ પારખવા માટે એટલાસ’ લોન્ચ કર્યું હતું ત્યારે, ત્યારે તેણે ચક્રવાત માટે ‘ચક્રાવત સામે નબળા પડી જાય તેવા રાજ્યો અને તેના જીલ્લા ઓળખ્યા હતા. આ યાદીમાં ભારતના પૂર્વ કિનારે તમિલનાડુ, આંધ્રપ્રદેશમાં ૯, ઓડિશામાં ૬, પુડુચેરી અને પશ્ચિમ બંગાળમાં ૩ અને આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓમાંના નામ જાહેર કર્યા હતા. પશ્ચિમ કિનારે આવેલ ગુજરાત, જે અત્યંત ગંભીર ચક્રવાતી વાવાઝોડા બિપરજાેયની અસર સહન કરવા માટે તૈયાર છે તે યાદીમાં ક્યાંય નથી. અને તેમ છતાં, આટલા વર્ષોમાં બીજી વખત એવું બન્યું છે કે પશ્ચિમના મોટાભાગના રાજ્યના ઓછામાં ઓછા ત્રણ જિલ્લાઓ અરબી સમુદ્રમાંથી નીકળતા સૌથી ભયંકર તોફાનોનો સામનો કરશે. સોમવારની સાંજના ૈંસ્ડ્ઢ બુલેટિનમાં જણાવ્યું હતું કે બિપરજાેય ૧૨૫ની મહત્તમ પવનની ઝડપ સાથે અત્યંત તીવ્ર ચક્રવાતી વાવાઝોડા તરીકે ૧૫ થી ૧૬ જૂન સુધીમાં બપોર સુધીમાં માંડવી (ગુજરાત) અને કરાચી (પાકિસ્તાન) વચ્ચેના સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છ અને અડીને આવેલા પાકિસ્તાનના દરિયાકાંઠાને પર ટકરાશે.

હાલ આ ચક્રાવાતની ૧૩૫ કિલોમીટર પ્રતિ કલાક (ાદ્બॅર) થી ૧૫૦ ાદ્બॅર ની ઝડપ છે ૈંસ્ડ્ઢ મુજબ, અરબી સમુદ્ર કરતા બંગાળની ખાડીમાં ચક્રવાતની આવર્તન વધુ છે, જેનું પ્રમાણ ૪ઃ૧ છે. ૈંસ્ડ્ઢ ડેટા મુજબ, જેમા તાઉતેનો પણ સમાવેશ થાય છે. હવે, ૨૦૨૧ માં ચક્રવાત તાઉતે પછી, બિપરજાેય એ અરબી સમુદ્રમાં સૌથી મજબૂત ચક્રવાત છે. ૨૦૨૧ માં, તાઉતેના લગભગ એક મહિના પછી, ગુજરાત સરકારે સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં માછીમારોને રૂ. ૧૨.૬ કરોડ ચૂકવ્યા, જ્યાં લગભગ ૨,૦૦૦ બોટ આંશિક અથવા સંપૂર્ણ રીતે નુકસાન પામી હતી.ગીર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન અને આસપાસના જંગલોમાં ૩.૫ મિલિયન વૃક્ષો પડી ગયા હતા, જાેકે પશુઓ અને પશુધનના નુકસાનનો ઉલ્લેખ નથી. સદનસીબે, ગુજરાતમાં ૧૦૦ કરતા ઓછા લોકો સુધી જીવ ગુમાવ્યો હતો (અન્ય રાજ્યોમાં કેટલાક લોકોના મોત થયા હતા). કેવી છે તૈયારી ?… ભારત પાસે ચક્રવાત ચેતવણી સેવાઓ અને દરિયાઈ હવામાન સેવાઓ છે; પૂર્વ અને પશ્ચિમ કિનારાને આવરી લેતા સાત સ્થાપિત ચેતવણી કેન્દ્રો છે. આ પૈકી ત્રણ એરિયા સાયક્લોન વોર્નિંગ સેન્ટર્સ (છઝ્રઉઝ્રજ) છે જે ચેન્નાઈ, મુંબઈ અને કોલકાતા ખાતે સ્થિત છે અને બાકીના ચાર અમદાવાદ, તિરુવનંતપુરમ, વિશાખાપટ્ટનમ અને ભુવનેશ્વર ખાતે આવેલા સાયક્લોન વોર્નિંગ સેન્ટર્સ (ઝ્રઉઝ્રજ) છે. સાચા ટ્રેક અને તીવ્રતાની આગાહી માટે, બંગાળની ખાડી અને અરબી સમુદ્ર માટે મોડલ સમાન છે. “પરંતુ બંગાળની ખાડીની તુલનામાં, અરબી સમુદ્રના ક્ષેત્રમાં નિરીક્ષણ પ્રણાલી નબળી છે,” મહાપાત્રાએ ન્યૂઝ૯ પ્લસને જણાવ્યું. પૂર્વ કિનારા તરફ, બાંગ્લાદેશ અને મ્યાનમાર તેમના સાધનો સાથે ઓછામાં ઓછા અવલોકનોમાં ફાળો આપે છે અને પ્રમાણમાં, બંગાળની ખાડીમાં હ્ર્વેઅજની સંખ્યા વધારે છે. તેનાથી વિપરીત, પશ્ચિમ કિનારે, પાકિસ્તાન, યમન અથવા તો સોમાલિયા – અરબી સમુદ્રના કિનાર દેશો – ભાગ્યે જ મોડેલમાં ડેટા પ્રદાન કરે છે અને ફ્લોટ્‌સ પણ નાના છે.

ઉપગ્રહ તસવીરો આ તમામ ક્ષેત્રો માટે મુખ્ય રીતે મદદ કરે છે, મહાપાત્રાએ ઉમેર્યું હતું કે, ” જે તે સ્થળે સપાટી પરથી ડેટા મળે એ વધુ સારું છે.”પર્યાપ્ત પૂર્વ ચેતવણી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને પ્રસાર પ્રણાલી… ભારત કુદરતી જાેખમો, ખાસ કરીને ભૂકંપ, પૂર, દુષ્કાળ, ચક્રવાત અને ભૂસ્ખલન માટે અત્યંત સંવેદનશીલ છે. અંદાજે, ૪૦% વસ્તી દરિયાકાંઠાના ૧૦૦ કિલોમીટરની અંદર રહે છે – ભારતમાં ૭,૫૦૦ કિલોમીટર લાંબી દરિયાકિનારો છે – અને તે હાલ ગંભીર ચક્રવાતોના સંપર્કમાં છે. ૧૯૯૯ માં ઓડિશા સુપર સાયક્લોન આપત્તિમાં ૧૦,૦૦૦ થી વધુ લોકોએ પોતાનો જીવ ગુમાવ્યો હતા – ભારત સરકારે ૨૦૦૫ માં વિશ્વ બેંકની મદદથી નેશનલ સાયક્લોન રિસ્ક મિટિગેશન પ્રોજેક્ટ (દ્ગઝ્રઇસ્ઁ) હાથ ધર્યો હતો. પ્રારંભિક ચેતવણી એ પ્રોજેક્ટ હેઠળ ૈંસ્ડ્ઢ દ્વારા લેવામાં આવતું મહત્વનુ પગલું હતું. સત્તાવાર રેકોર્ડ મુજબ, તેના ચાર ઘટકો હતાઃ પૂર્વ ચેતવણી પ્રસાર સિસ્ટમ (ઈઉડ્ઢજી) અને દરિયાકાંઠાના સમુદાયો માટે ક્ષમતા નિર્માણ; ચક્રવાત જાેખમ ઘટાડવાનું ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર; રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય સ્તરની ક્ષમતા નિર્માણ અને જ્ઞાન નિર્માણ માટે ટેકનિકલ સહાય અને પ્રોજેક્ટ મેનેજમેન્ટ અને અમલીકરણ સપોર્ટ. ઘણા વર્ષોથી, પૂર્વ કિનારા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું, ખાસ કરીને પ્રથમ તબક્કામાં સૌથી વધુ સંવેદનશીલ આંધ્રપ્રદેશ, ઓડિશા અને પશ્ચિમ બંગાળ, ઓડિશાએ સફળતાપૂર્વક ચક્રવાત-આશ્રયસ્થાનોનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું અને જરૂરી સાધનસામગ્રીનો ઉપયોગ ઉપલબ્ધ કરવામાં આવ્યો હતો “અમે (ભારત) છેલ્લા ૧૫ વર્ષોમાં ચક્રવાતથી મૃત્યુદરમાં ૯૦% સુધીનો ઘટાડો કર્યો છે.

પૂર્વ અને પશ્ચિમ બંને કિનારા પર, અમારી પાસે ચક્રવાત માટે પ્રારંભિક ચેતવણી પ્રણાલીનું લગભગ ૧૦૦% કવરેજ છે,એવું આઈએમડીના ડિરેક્ટર જનરલ ડૉ. મૃત્યુંજય મહાપાત્રાએ ગયા વર્ષે મીડિયાને જણાવ્યું હતું. જાે કે, દ્ગઝ્રઇસ્ઁ તબક્કો ૈંૈં એ પશ્ચિમ કિનારે પણ ચક્રવાતની તૈયારીઓને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. ગોવાએ ૧૨ બહુહેતુક ચક્રવાત આશ્રયસ્થાનો (સ્ઁઝ્રજી) બનાવ્યા અને ૩૧૫ કિલોમીટરના કેબલ ભૂગર્ભમાં નાખ્યા; ગુજરાતે ૧૭૫ કિલોમીટરના કનેક્ટિંગ રોડ સાથે ૭૬ સ્ઁઝ્રજી બાંધ્યા; કર્ણાટક ૧૧ સ્ઁઝ્રજી જ્યારે કેરળ ૧૭. ‘વર્તમાન વિજ્ઞાન’ના જાન્યુઆરી ૨૦૨૧ના અંકમાં, વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગના ભૂતપૂર્વ સચિવ, શૈલેષ નાયકે – જેઓ તે સમયે બેંગલુરુ સ્થિત નેશનલ ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ એડવાન્સ સ્ટડીઝ સાથે હતા -એ લખ્યુંઃ “ભારતમાં, સમયાંતરે, ખાસ કરીને પૂર્વ કિનારે, આગાહીમાં સ્થાનિક સમુદાયોનો વિશ્વાસ તેમજ સ્થાનિક વહીવટમાં અનેકગણો વધારો કર્યો છે. લોકો હવે ચક્રવાતના સંભવિત જાેખમોથી વાકેફ છે. લોકોને, ખાસ કરીને વિદ્યાર્થીઓને વિજ્ઞાન,સાથે સંકળાયેલા જાેખમો, સામાજિક અસર અને નિવારક પગલાં વિશે શિક્ષિત કરવા આવી રહ્યા છે.

એવું જાેવામાં આવ્યું છે કે ઘણા ગામોમાં લોકોને સંભવિત ખતરા વિશે માહિતગાર કરવા તેમજ લોકોને સુરક્ષિત સ્થળોએ ખસેડવામાં અને જરૂરી રાહત પૂરી પાડવામાં વહીવટીતંત્રને મદદ કરવા સ્વયંસેવકો છે. કૃષ્ણ વત્સા, સભ્ય, નેશનલ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ ઓથોરિટી (દ્ગડ્ઢસ્છ)એ કહ્યુંઃ “ઓડિશા અને ગુજરાતના ગામડાઓની સરખામણી કરવી તે ખૂબ જ અયોગ્ય છે. ગુજરાતમાં સાયક્લોન આશ્રયસ્થાનોની સંખ્યા ઓછી હોઈ શકે છે કારણ કે સામાન્ય રીતે ગુજરાતના લોકોની આર્થિક સ્થિતી સારી છે, ગુજરાતમાં આવાસની ગુણવત્તા પણ ઘણી સારી છે.” દ્ગડ્ઢસ્છ દ્વારા પરિસ્થિતિ પર કડક નજર રાખવામાં આવી રહી હોવાનું જણાવતા વત્સાએ કહ્યું, “અમે એડવાઈઝરી જાહેર કરી રહ્યા છીએ અને ટ્રેક રાખીએ છીએ.”