વર્ષ ૧૯૨૭માં ૧૭મી ડિસેમ્બરના દિવસે ક્રાંતિકારી ભગતસિંહ અને રાજગુરુએ લાલા લજપત રાયના મૃત્યુનો બદલો લીધો હતો

ભારતની આઝાદીના સ્વપ્ન માટે ઘણા ભારતીય બહાદુર સપૂતોએ પોતાના જીવનનું બલિદાન આપ્યું. અલબત્ત, સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓની સ્વતંત્રતા હાંસલ કરવાની પદ્ધતિઓ અલગ હતી. પરંતુ દરેકનો ઉદ્દેશ એક જ હતો – સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા. ભારતના આવા જ એક અગ્રણી સ્વાતંત્ર્ય સેનાની હતા લાલા લજપત રાય.લાલા લજપત રાયના મૃત્યુનું કારણ ૧૯૨૭માં સાયમન કમિશનનો વિરોધ કરતી વખતે તેમને થયેલી લાઠીની ઈજા હતી. તેમના મૃત્યુથી દેશમાં આક્રોશની લહેર ફેલાઈ ગઈ હતી.

આ શ્રેણીમાં આ દિવસે એટલે કે ૧૭મી ડિસેમ્બર ૧૯૨૭ના રોજ ક્રાંતિકારી ભગતસિંહ અને રાજગુરુએ લાલા લજપત રાયના મૃત્યુનો બદલો લીધો હતો. સાયમન કમિશન ૧૯૨૭માં ભારત આવ્યું. ભારતમાં બંધારણીય સુધારાનો અભ્યાસ કરવા માટે તેની રચના કરવામાં આવી હતી. કોંગ્રેસે તેનો વિરોધ કરતા કહ્યું કે તેનો એક પણ સભ્ય ભારતીય નથી. લાહોરમાં સાયમન કમિશન સામેના વિરોધ પ્રદર્શનનું નેતૃત્વ લાજપત રાય કરી રહ્યા હતા. પ્રશાસનને પહેલાથી જ વિરોધની જાણ હતી. ત્યાં ભીડ એકઠી ન થાય તે માટે કલમ ૧૪૪ લાગુ કરવામાં આવી હતી. પરંતુ લોકોએ લાહોર રેલ્વે સ્ટેશન પર સાયમન સામે કાળા ઝંડા બતાવીને વિરોધ કર્યો અને ‘સાયમન ગો બેક’ ના નારા લગાવ્યા. ભીડને વિખેરવા માટે પોલીસને લાઠીચાર્જ કરવાનો આદેશ મળ્યો હતો.

લાજપત રાયની જીવનચરિત્ર ‘લજપત રાય લાઇફ એન્ડ વર્ક’માં ફિરોઝ ચાંદ લખે છે, “વરિષ્ઠ પોલીસ અધિક્ષક જેમ્સ સ્કોટ પોતે ભીડ પર લાઠીનો ઉપયોગ કરનારાઓમાં મોખરે હતા. તેનો આસિસ્ટન્ટ જાેન સોન્ડર્સ તેને સપોર્ટ કરી રહ્યો હતો. પોલીસે જાણીજાેઈને લાજપત રાયને લાઠીઓ વડે નિશાન બનાવ્યા. જ્યારે લાઠીચાર્જ બંધ થયો, ત્યારે ખરાબ રીતે ઘાયલ લાલા લજપત રાયે કહ્યું, “અમારા પરનો દરેક હુમલો બ્રિટિશ સામ્રાજ્યના શબપેટીમાં એક ખીલી સમાન સાબિત થશે.” પાછળથી આ વાક્ય સાચું સાબિત થયું. બાદમાં ડોકટરોની તપાસમાં જાણવા મળ્યું કે લાજપત રાયને છાતીની ડાબી બાજુએ બે જગ્યાએ ઊંડી ઈજાના નિશાન હતા. ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા પછી પણ લાલા લજપતે કામ કરવાનું બંધ ન કર્યું. તેઓ કોંગ્રેસ સંમેલનમાં ભાગ લેવા પણ ગયા હતા.

પરંતુ તે દરમિયાન તેમની પીડા વધી ગઈ અને તેમને દિલ્હીથી લાહોર પરત ફરવું પડ્યું. તેણે પોતાના અખબારમાં લખ્યું, “શરૂઆતમાં એવું લાગતું હતું કે લાહોરમાં લાકડીઓથી મને જે ઈજા થઈ હતી તે એટલી ગંભીર ન હતી પરંતુ તેનાથી મારા આખા શરીરને ઊંડો આઘાત લાગ્યો હતો.” ઈજાના બે અઠવાડિયા પછી ૧૭ નવેમ્બર ૧૯૨૮ના રોજ હાર્ટ એટેકથી લાલા લજપત રાયનું અવસાન થયું. ડોકટરોનું માનવું હતું કે લાલા લાઇના મૃત્યુનું કારણ ૩૦ ઓક્ટોબરે તેમના શરીર પર પડેલા પોલીસના ડંડા હતા. તેમના અવસાનથી સમગ્ર દેશમાં રોષની લાગણી ફેલાઈ હતી. દરમિયાન, જેમ્સ સ્કોટ, જેમણે તેમના પર લાઠીચાર્જ કર્યો તેમાંથી એક, શાંતિથી લાહોરની બહાર તૈનાત હતો.

પંજાબ કેસરી તરીકે જાણીતા લાલા લજપત રાય ઘણા યુવાનો માટે પ્રેરણારૂપ હતા. તેમના મૃત્યુ પછી, ક્રાંતિકારીઓ ચંદ્રશેખર આઝાદ, ભગત સિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરુએ લાજપત રાયના હત્યારા જેમ્સ સ્કોટ પાસેથી બદલો લેવાનું નક્કી કર્યું. તેમણે લાજપત રાયના મૃત્યુના એક મહિના પછી, ૧૭ ડિસેમ્બરે તેમની યોજનાનો અમલ કર્યો. તે સાંજે ભગતસિંહ અને તેના સાથીદારો જેમ્સ સ્કોટ પોલીસ ઓફિસમાંથી બહાર નીકળવાની રાહ જાેઈ રહ્યા હતા. તેના ભાગીદારે અજાણતાં જ સાઉડર્સને સિગ્નલ આપ્યો, તેને સ્કોટ સમજ્યો. રાજગુરુને સિગ્નલ મળતાની સાથે જ તેમણે અવાજ કરનારાઓને અવાજ આપ્યો. પણ ગોળી ચલાવી.

પછી ભગતસિંહ પણ નજીક જાય છે અને અવાજ કરનારાઓની અંદર ૩ વધુ ગોળીઓ ચલાવે છે. આ ઘટના બાદ દરેક જગ્યાએ પોસ્ટર લગાવવામાં આવ્યા હતા કે લાજપત રાયના મોતનો બદલો લેવામાં આવ્યો છે. આ પછી, ૮ એપ્રિલ, ૧૯૨૯ ના રોજ, ભગત સિંહ અને બટુકેશ્વર દત્તે સેન્ટ્રલ એસેમ્બલીમાં બોમ્બ ફેંક્યા. સમગ્ર બિલ્ડીંગમાં અંધાધૂંધીનો લાભ લઈને તેઓ નાસી છૂટ્યા હોત. પરંતુ બોમ્બ ફેંકનાર બંને ક્રાંતિકારીઓ ઈન્કલાબ ઝિંદાબાદના નારા લગાવતા ત્યાં ઉભા રહી ગયા હતા. તેણે ગૃહમાં કેટલાક પેમ્ફલેટ્‌સ પણ ફેંક્યા જેમાં લખ્યું હતું- બહેરા કાનને સાંભળવા માટે વિસ્ફોટની જરૂર છે. બાદમાં બંનેને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા.

૧૦ જુલાઇ, ૧૯૨૯ ના રોજ, અંગ્રેજ સોન્ડર્સની હત્યાના સંબંધમાં ભગતસિંહને લાહોર લાવવામાં આવ્યા હતા. લગભગ બે વર્ષ પછી, ૨૩ માર્ચ, ૧૯૩૧ના રોજ, કોર્ટના ર્નિણય પર, ભગત સિંહ અને તેમના સહયોગીઓ રાજગુરુ અને સુખદેવને મૃત્યુદંડની સજા ફટકારવામાં આવી.